आजको २१औं शताब्दीमा संसार नै उद्यमशीलताको यात्रामा...

१. स्टार्टअपप्रतिको बढ्दो आकर्षण

a) स्वतन्त्रता र सृजनशीलताको अवसर

नेपाली युवाहरू लामो समयदेखि सरकारी वा निजी जागिरमै सीमित थिए। तर पछिल्लो केही वर्षमा नयाँ सोच र प्रविधिको प्रयोगसँगै अब उनीहरू आफैंले आफ्नो व्यवसाय थाल्ने बाटोतर्फ अग्रसर छन्। स्टार्टअपले उनीहरूलाई स्वतन्त्र रूपमा काम गर्ने, नयाँ कुरा सोच्ने र आफ्नो सृजनशीलता प्रयोग गर्ने अवसर दिएको छ।

b) डिजिटल युगको प्रभाव

इन्टरनेट र स्मार्टफोनको विकासले गर्दा आज कुनै पनि व्यक्ति विश्व बजारसँग जडान हुन सक्छ। नेपाली युवाहरूले डिजिटल मार्केटिङ, मोबाइल एप विकास, सफ्टवेयर सोलुसन, इ–कमर्स, ट्राभल टेक, फिनटेकजस्ता क्षेत्रमा आ–आफ्नो स्टार्टअप थाल्न थालेका छन्। सस्तो लागतमा व्यवसाय सुरु गर्ने सम्भावनाले पनि युवाहरूलाई आकर्षित गरेको छ।

c) सामाजिक प्रभाव

अहिलेको पुस्ता केवल पैसा कमाउने सोचमा सीमित छैन। उनीहरू समस्या समाधान गर्ने, सामाजिक प्रभाव पार्ने, रोजगारी सिर्जना गर्ने, अनि देशमा केही योगदान दिने उद्देश्यले पनि स्टार्टअप खोलिरहेका छन्।

२. नेपाली स्टार्टअपको क्षेत्रगत विस्तार

नेपाली युवाहरूले विभिन्न क्षेत्रमा स्टार्टअप स्थापना गरेका छन्। केही उल्लेखनीय क्षेत्रहरू निम्न छन्:

a) सूचना प्रविधि (IT)

यो क्षेत्रमा एप विकास, वेब डिजाइन, सफ्टवेयर सोलुसन, डिजिटल मार्केटिङलगायत सेवा प्रवाह भइरहेका छन्। उदाहरणस्वरूप, Fusemachines, Yarsa Tech, eSewa आदि।

b) ई–कमर्स

हालको युगमा अनलाइन खरिद–बिक्री निकै लोकप्रिय भएको छ। Daraz, SastoDeal, MeroShopping जस्ता प्लेटफर्महरू चलिरहेका छन् भने साना स्तरका अनलाइन स्टोरहरू पनि छरिएर खुलेका छन्।

c) कृषि उद्यम (Agri-Tech)

Smart Krishi, Krishighar, Green Growth जस्ता स्टार्टअपहरूले आधुनिक प्रविधिको प्रयोग गर्दै कृषि क्षेत्रमा क्रान्ति ल्याउने प्रयास गरिरहेका छन्।

d) पर्यटन र ट्राभल टेक

नेपालको प्राकृतिक सौन्दर्य र सांस्कृतिक विविधतामाथि आधारित ट्राभल प्लेटफर्महरू जस्तै HoneyGuide, TrekkersApp जस्ता स्टार्टअपहरू सक्रिय छन्।

३. आर्थिक योगदान

a) रोजगारी सिर्जना

युवाले सुरु गरेको स्टार्टअपले न केवल उनीहरूलाई मात्र रोजगारी दिएको छ, बरु अन्य युवाहरूलाई पनि अवसर दिएको छ। एक स्टार्टअपले औसतमा ५–५० जनासम्मलाई रोजगारी दिने गरेको तथ्यांकहरूबाट देखिन्छ।

b) वैदेशिक निर्भरता घटाउने

अहिले पनि ठूलो संख्यामा नेपाली युवा विदेशमा रोजगारीको खोजीमा छन्। तर स्टार्टअपले युवाहरूलाई यही देशमै काम गर्ने, पैसा कमाउने अवसर दिएको छ। यसले "ब्रेन ड्रेन" घटाउन सहयोग पुर्‍याइरहेको छ।

c) करदाताको संख्या वृद्धि

दर्ता भई विधिवत रूपमा सञ्चालन भएका स्टार्टअपहरूले कर तिर्छन्, जसले सरकारको राजस्व बढाउन सहयोग पुर्‍याउँछ। साथै आर्थिक रूपले पारदर्शी प्रणालीतर्फ डोऱ्याउँछ।

d) लगानी आकर्षण

काठमाडौँ लगायतका शहरहरूमा विदेशी लगानीकर्ताले नेपाली स्टार्टअपमा लगानी गर्न थालेका छन्। यसले विदेशी मुद्रा भित्रिने र स्टार्टअप इकोसिस्टम सुदृढ हुने सम्भावना बढाउँछ।

४. प्रमुख चुनौतीहरू

a) लगानीको अभाव

धेरै प्रतिभाशाली युवासँग सशक्त आइडिया हुन्छ, तर लगानीको पहुँच नहुँदा तिनीहरू स्टार्टअप सुरु गर्न असमर्थ हुन्छन्। प्रारम्भिक पूँजीको अभाव नेपाली स्टार्टअपको प्रमुख चुनौती हो।

b) नीति–निर्माणको अस्पष्टता

नेपालमा स्टार्टअप सम्बन्धी नीति स्पष्ट छैन। दर्ता प्रक्रियादेखि कर संरचनासम्म झन्झटिलो प्रक्रियाले युवालाई निरुत्साहित बनाउने गरेको छ।

c) अनुभव र मार्गदर्शनको कमी

अधिकांश युवामा जोश हुन्छ, तर अनुभव र व्यवसायिक रणनीतिको कमीले स्टार्टअप विफल हुने सम्भावना उच्च हुन्छ। व्यवसायिक परामर्शदाताको पहुँच नभएको अवस्थाले यो समस्या झन गम्भीर बनाउँछ।

d) प्रविधि र नेटवर्कको सीमितता

देशको दुर्गम क्षेत्रमा प्रविधिको पहुँच र इन्टरनेट सेवा अझै पनि कमजोर छ, जसले ग्रामीण क्षेत्रमा स्टार्टअप विस्तारमा अवरोध ल्याउँछ।

५. समाधान र सम्भावना

a) स्टार्टअप फ्रेन्ड्ली नीति निर्माण

सरकारले स्टार्टअप–मैत्री नीति, कर छुट, सहज दर्ता प्रक्रिया र स्टार्टअप फण्ड स्थापना गर्न आवश्यक छ। यसले युवाहरूको उत्साह बढाउनेछ।

b) लगानीको पहुँच

विनियोगकर्ताहरूसँग स्टार्टअप मिलाउने प्लेटफर्म, इन्क्युबेटर कार्यक्रम र स्टार्टअप पिच कम्पिटिसन जस्ता कार्यक्रमलाई प्रोत्साहन गर्न सकिन्छ।

c) उद्यमशीलता शिक्षा

विद्यालयदेखि नै उद्यमशीलता सम्बन्धी शिक्षा सुरु गर्न सकिन्छ। साथै, सफल उद्यमीहरूबाट मेंटरसिप कार्यक्रम सञ्चालन गर्न सकिन्छ।

d) स्थानीय सरकारको सहयोग

स्थानीय निकायले आफ्नै क्षेत्रको आवश्यकताअनुसार स्टार्टअपको प्रवर्द्धनमा भूमिका खेल्न सक्छन्—जस्तै: कृषि स्टार्टअपलाई अनुदान, प्रविधि प्रयोगमा तालिम, बजार पहुँच दिलाउने पहल।

नेपालका युवाहरूमा बढ्दो उद्यमशील सोच, नवीन आइडिया र आत्मनिर्भर बन्ने जोश देख्दा आशा लाग्दो भविष्यको संकेत मिल्छ। स्टार्टअपले केवल युवाहरूलाई आर्थिक रूपमा सशक्त बनाउँदैन, यसले रोजगारी सिर्जना, सामाजिक प्रभाव, आर्थिक विकास र नवप्रवर्तन मार्फत सम्पूर्ण राष्ट्रलाई सबल बनाउन सक्छ।

अब आवश्यक छ—सरकार, निजी क्षेत्र र समाज सबै मिलेर स्टार्टअप इकोसिस्टमलाई अझै सहज, समावेशी र सक्षम बनाउने। यदि यस्तै गतिमा प्रगति भइरह्यो भने, भोलिको समृद्ध नेपालको मुख्य इन्जिन यही स्टार्टअप नै बन्नेछ।